In het vorige artikel hebben wij een begin gemaakt met de inleiding op het Bijbelboek Hooglied. We hebben gezien dat in de Bijbel de relatie tussen man en vrouw een belangrijke plaats inneemt en dat het daarom niet vreemd is dat Hooglied in de Bijbel opgenomen is. Hooglied wordt in de Tenach gerekend tot de Geschriften en het behoort tot de Feestrollen, waarbij het op de achtste dag van het Paasfeest gelezen wordt bij de herdenking van de verlossing van Israël uit Egypte. Het boek wordt beschouwd als Gods liefdesverklaring aan Israël. Hooglied is zodoende een Feestboek/Bruiloftsboek waarin Israël in het bijzonder en ons in het algemeen geleerd wordt dat werkelijk heil en echte vreugde slechts in de HEERE te vinden is.
Wij hebben in het vorige artikel ook gezien dat de werkelijke naam van Hooglied 'Lied van de Liederen' is en dat dit Bijbelboek één van de moeilijkst verklaarbare van de Bijbel is. Dit begint al bij het bepalen van de auteur van het boek. Daarover concludeerden wij dat niet met zekerheid vastgesteld kan worden dat dit Salomo is en dat wij het Bijbelboek het beste kunnen beschouwen als 'Lied van de Liederen aangaande Salomo'. Wel konden wij vaststellen dat het boek in ieder geval geschreven moet zijn in de tijd dat Salomo leefde en dat er overeenkomsten te vinden zijn met andere liefdesliederen uit die tijd. Daarbij onderscheidt Hooglied zich wel van deze andere liederen door het complexe samenspel van klanken dat er in terug te vinden is, maar vooral doordat de inhoud van het boek in diepere zin verwijst naar de relatie van de HEERE met Israël.

In dit artikel vervolgen wij de inleiding op Hooglied. Daarbij staan wij stil bij de verschillende boodschappen van het boek en het mogelijke verhaal dat wij erin terug kunnen vinden. Ten aanzien van dit laatste hebben wij eerder al opgemerkt dat het moeilijk is om eenduidig aan te tonen wat nu dit werkelijke verhaal is. Uiteindelijk heb ik er voor gekozen om in grote lijnen de verklaring van G.J. Pauptit te volgen (die zich op zijn beurt ook weer door andere uitleggers heeft laten leiden), omdat ik deze de meest logische vind. Wat overigens niet wil zeggen dat er van andere verklaringen niet veel valt te leren, wat wij dan ook zeker zullen doen in deze artikelenreeks.

De verschillende boodschappen van Hooglied
De moeilijkheid bij het verklaren van Hooglied begint al bij het onderscheiden van de boodschap ervan. Door de eeuwen heen zijn er vele Bijbelverklaarders geweest die hier zo hun licht over hebben laten schijnen. Daarbij zien wij een scala van verklaringen naar voren komen, waarbij de ene aannemelijker is dan de andere:

• Hooglied wordt gezien als een verzameling losse liefdesliederen die de huwelijksgang in het Midden-Oosten beschrijven. Het Bijbelboek kent enkel een horizontale dimensie in de zin dat het over de relatie tussen man en vrouw gaat.
• Hooglied beschouwt men als een allegorie van de wijze waarop God met Israël handelt. Als in 4:5 het volgende staat: "Uw beide borsten zijn als twee kalfjes, de tweeling van een gazelle, die tussen de lelies weiden", dan verklaart men hierover: ‘Zoals de borsten de schoonheid en sier van een vrouw vormen, zo zijn Mozes en Aäron de schoonheid en versiering van Israël’. Vanuit de kerkgeschiedenis wordt hier dan weer anders tegen aan gekeken. Daar ziet men de twee borsten als de twee verbonden.
• Een andere uitleg stelt dat Hooglied verschillende perioden van Israëls heilsgeschiedenis beschrijft. De eerste hoofdstukken (1:2-3:6) hebben dan betrekking op de periode van de exodus tot de intocht in Kanaän. Het volgende deel (3:7-5:1) handelt over de tempel en de tempeldienst. Vervolgens (5:2-6:1) gaat het over Israëls ontrouw, de ballingschap en God blijvende trouw. Daarna (6:2-7:11) gaat het over het herstel van Israël en de tempeldienst na de ballingschap. Dit wordt gevolgd (7:12-13) door een beschrijving van de Romeinse overheersing. Hierna (7:14-8:4) volgt een beschrijving van de komende Messias. Tot slot (8:5-14) wordt er gesproken over de opstanding uit de doden aan het einde van de tijden.
• Een totaal andere uitleg ziet in Hooglied een beschrijving van het verlangen van het individu naar God. Als dan in 1:13 het volgende staat: "Mijn Liefste is mij een bundeltje mirre dat tussen mijn borsten overnacht", dan zou hiermee bedoeld worden dat de mens die Gods Woord in Zijn hart ontvangt, gelukkig te prijzen is.
• Weer een andere benadering stelt dat Hooglied een liefdeslied is dat Gods en/of Christus' liefde voor zijn Kerk beschrijft. Christus is hier dan de Bruidegom en de Kerk de Bruid.

De vraag is nu wat een goed uitgangspunt is bij de bestudering van Hooglied. Wij zouden drie soorten boodschappen kunnen onderscheiden:

• In ieder geval kunnen wij stellen dat Hooglied elementen van een liefdesverhaal bevat, zoals zich dit in het verleden zou hebben afgespeeld. In dit opzicht bevat Hooglied een historische boodschap.
• Daarnaast vinden wij ook zeker een zedelijke boodschap in Hooglied terug. Er wordt duidelijk gepropageerd voor trouw in de liefde, genieten van elkaar en de liefde en het weerstand bieden tegen onzedelijkheid.
• Tot slot zouden wij nog een typologisch-profetische boodschap kunnen zien. De acteurs in het opgevoerde stuk representeren verschillende typen binnen Gods plan zoals dit tot nu toe volvoerd is en in de toekomst nog verder vervuld zal worden.

Met het herkennen en beschrijven van de typologisch-profetische boodschap moeten wij wel voorzichtig omgaan. Het grootste gevaar bij het duiden van typologie is de eigen interpretatie en het hanteren van inlegkunde. Daarbij dreigt men al gauw de werkelijke boodschap uit het oog te verliezen door de aantrekkelijke verlokkingen van ongefundeerde allegorie die gestoeld is op fantasie.

Het mogelijke verhaal van Hooglied
De vraag is nu welk verhaal met welke boodschap wij kunnen herkennen in Hooglied. Nogmaals, ik maak hier een keuze die niet arbitrair is. Ik volg een uitleg die naar mijn inschatting het meest logisch is en het meest recht lijkt te doen aan de inhoud van dit Bijbelboek. Zodoende zouden wij dan in Hooglied het volgende verhaal kunnen ontdekken:

Een jonge vrouw, die de Sulammitische wordt genoemd, is verliefd op een man die beschreven wordt als een herder. De liefde is wederzijds. De broers van de Sulammitische proberen aanvankelijk de liefde te beletten omdat zij de eer van hun zus willen bewaren. De Sulammitische komt tegelijkertijd ongewild met koning Salomo in contact. Hij wil haar inpalmen en in zijn harem opnemen. Daarbij proberen de vrouwen uit de harem van Salomo (de dochters van Jeruzalem) haar te overreden om voor Salomo te kiezen. De Sulammitische blijft echter trouw aan haar geliefde, de herder. Uiteindelijk wordt haar trouw aan hem bevestigd in zijn steun aan haar.

Binnen dit verhaal zouden wij dan de volgende 'acteurs' kunnen onderscheiden:

1. De Sulammitische
In 6:13 wordt de vrouwelijke hoofdpersoon uit Hooglied 'Sulammith' (betekent: 'vreedzaam') genoemd, wat refereert aan de plaats Sulam waar zij vandaan zou komen. Waarschijnlijk is dit dezelfde plaats als Sunem, dat op het platteland noordelijk van Jeruzalem aan de rand van Galilea gelegen is. Deze geografische duiding is terug te vinden in de verschijning van de Sulammitische. Ze wordt beschreven als een herderin (1:8) en donker geblakerd door de zon als gevolg van het werk buiten (1:5-6). Tegelijkertijd wordt zij toch ook 'een vorstendochter' genoemd (7:1).

2. De herder
Hij is de enige en ware geliefde van de Sulammitische. Hij wordt beschreven als iemand die de kudde weidt (1:7a, 2:16, 6:3). In de beschrijvingen over hem oogt hij nobel en oprecht.

3. Salomo
Salomo kennen wij vooral vanuit de goede periode van zijn koningschap. Wij weten echter dat het gruwelijk mis ging met hem toen hij veel vrouwen uit andere volken lief ging hebben en hun goden achterna ging lopen (1 Kon. 11). In Koningen 11:6 staat zelfs over hem: "Zo deed Salomo wat slecht was in de ogen van de HEERE". Het is deze Salomo die wij in Hooglied aantreffen; een koning die vertrouwt op zijn macht en rijkdom met het karakter van een casanova. In Hooglied probeert Salomo de Sulammitische te verleiden met rijkdom (1:9-11) en probeert hij de indruk te wekken dat zij meer is dan al zijn andere vrouwen (6:8-9).

4. De dochters van Jeruzalem
De dochters van Jeruzalem zijn de vrouwen die behoren tot de harem van Salomo. Zij proberen de Sulammitische te overreden om in te gaan op de liefdesverklaringen van Salomo. Zij zijn vol van Salomo (1:4b), cynisch over de Sulammitische (1:8) en negatief over de herder (5:9).

5. De broers van de Sulammitische
De broers willen hun zus beschermen en voorkomen dat haar eer geschonden wordt (8:8-9).

6. De inwoners van Jeruzalem
Hun rol is klein: zij prijzen Salomo als een geweldige koning (3:6-11).

7. De vrienden van de Herder
Voor hen is de kleinste rol weg gelegd. Zij kondigen de komst van de herder met de Sulammitische aan, zoals is bij een Oosterse bruiloft (8:5a).

Tot zover een beschrijving van het verhaal van Hooglied en de rolverdeling. De meest duidelijke en belangrijke rollen zijn die van de Sulammitische, de herder en Salomo. Zij komen het meest prominent voor in het verhaal. Daarnaast is er toch ook een aardige bijrol weggelegd voor de dochters van Jeruzalem. Opgemerkt moet worden dat naarmate de rollen kleiner en de personen minder belangrijk worden, hun rol ook moeilijker valt te herkennen.

Indeling van Hooglied
Dan is het vervolgens de vraag hoe de indeling van Hooglied er uit ziet. In de verhaallijn die wij volgen, valt een gedetailleerde indeling en een indeling op hoofdlijnen te herkennen. In de komende artikelen zal de gedetailleerde indeling verklaard worden. Dit is een indeling naar rol. In hoofdlijnen kunnen wij de volgende indeling geven:

1. Inleiding (1:1-11)
2. De Sulammitische en haar geliefde samen (1:12-2:7)
3. De Sulammitische en haar geliefde gescheiden (2:8-3:5)
4. De Sulammitische en haar geliefde samen (3:6-5:1)
5. De Sulammitische en haar geliefde gescheiden (5:3-8:4)
6. De Sulammtitische keert terug (8:5-14)

Doel van het verhaal
Tot slot van deze inleiding willen wij nog stilstaan bij het doel van het verhaal. Heel duidelijk in de verhaallijn komt naar voren dat echte liefde boven zedeloosheid gewaardeerd dient te worden. Trouw aan de enige ware geliefde gaat voor aandacht die rijkdom en aanzien oplevert. Deze aandacht, die eerder surrogaat dan oprecht genoemd kan worden, is terug te vinden in de wijze waarop Salomo in het verhaal met vrouwen omgaat; hij is de machtige en rijke vorst die vrouwen om zijn vinger windt. Uit de manier waarop dit gebeuren in Hooglied besproken wordt, zou opgemaakt kunnen worden dat het lied misschien wel een aanklacht is tegen de veelwijverij van Salomo en dat deze op zichzelf gerichte eros tegenover de zinnelijke en zichzelf opofferende liefde tussen de Sulammitische en de herder wordt gezet. Daarbij ontmoeten die twee elkaar en komt de zedelijkheid onder druk te staan in de ontmoeting van de Sulammitische met Salomo. Toch wint uiteindelijk de echte liefde.
Die echte liefde is ook te vinden voor degenen aan wie het boek Hooglied is gegeven, namelijk het volk Israël. Echte liefde in het intermenselijke contact ontstaat in een monogame relatie waar liefde en trouw als een rode draad doorheen lopen. Dergelijke relaties verhouden zich met wat God in Zijn wetsverbond aan Israël leert.
Tegelijkertijd wijst het in liefde trouw blijven aan dit wetsverbond naar het aanhangen, liefhebben en trouw blijven van Israël aan de HEERE. De zedelijkheid is dan te vinden in het feit dat Israël zich niet buigt voor andere goden, wat in Bijbelse zin als hoererij bestempeld wordt. Maar dat Israël alleen en in liefde voor de HEERE buigt. Of zoals in Deuteronomium 10:12 staat: "Nu dan, Israël, wat vraagt de HEERE uw God, van u dan de HEERE uw God, te vrezen, in al Zijn wegen te gaan, Hem lief te hebben en de HEERE uw God, te dienen, met heel uw hart en met heel uw ziel…" Werkelijke vrede (zoals de naamsbetekenis van de Sulammitische is) wordt door Israël slechts gevonden als zij de Ene Herder aanhangt.
Dit is een boodschap die niet alleen in het verleden voor Israël gold, maar die ook in de toekomst weer actueel zal zijn. In het licht van de eindtijd kan de Sulammitische gezien worden als een beeld van het gelovig overblijfsel dat zich niet laat meeslepen door de rijkdom en geestelijke hoererij van de antichrist, maar vasthoudt aan haar 'eerste liefde', namelijk Christus, die getypeerd wordt in het optreden van de herder in Hooglied.

Wat is er in dit opzicht dan mooier om mee af te sluiten dan met een aantal passages uit Psalm 45, het Hooglied onder de psalmen:

"Mijn hart brengt een goed woord voort; ik draag mijn gedichten voor over een Koning; mijn tong is een pen van een vaardige schrijver. U bent veel mooier dan de andere mensenkinderen; genade is op Uw lippen uitgegoten, daarom heeft God U voor eeuwig gezegend. Gord Uw zwaard aan de heup, o Held, het zwaard van Uw majesteit en Uw glorie. Rijd voorspoedig uit in Uw glorie, op het woord van waarheid, zachtmoedigheid en gerechtigheid; Uw rechterhand zal U ontzagwekkende daden leren."

"Luister, dochter, en zie, en neig uw oor: vergeet uw volk en het huis van uw vader. Dan zal de Koning verlangen naar uw schoonheid; omdat Hij uw Heere is, buig u voor Hem neer."

"De koningsdochter is innerlijk één en al heerlijkheid; haar kleding bestaat uit borduurwerk van gouddraad. In kleurrijk geborduurde kleding wordt zij naar de Koning geleid."