Het Woord van God wordt gevormd door de woorden van God. Het wonder van de Goddelijke inspiratie van de Bijbel is slechts door het geloof te aanvaarden; het is niet te beredeneren.
De Bijbel is niet alleen wat de inhoud betreft een bijzonder rijk boek, maar ook wat betreft de structuur en de vele taal- en stijlvormen. Dat komt natuurlijk ten volle tot uitdrukking in de talen waarin God ons Zijn Woord gegeven heeft, Hebreeuws (OT) en Grieks (NT). In de vertalingen valt het gebruik van diverse stijlen en vormen veel minder op.
Eind 19e eeuw schreef Dr. E.W. Bullinger een omvangrijk werk: Figures of Speech (1898). Meer dan 1100 pagina’s over de 217 stijlvormen die in de Bijbel gebruikt worden, verdeeld over bijna 8000 Bijbelsteksten.
Eén ervan is de ‘hendiadys’. Deze stijlfiguur komt veel voor, zowel in het Oude alsook in het Nieuwe Testament en is één van de voornaamste in het Bijbelse taalgebruik. Het niet onderscheiden van deze stijlfiguur kan leiden tot verwarring omtrent de betekenis van een tekst en zelfs tot een verkeerde interpretatie. Soms maakt het een tekst duidelijker of krachtiger dan hij op het eerste gezicht lijkt.
HENDIADYS
Het Griekse 'hen dia dys' betekent letterlijk: één door twee. Er worden twee woorden of uitdrukkingen gebruikt, waarin één en dezelfde gedachte naar voren komt. Anders gezegd: één zaak op twee manieren verwoord, waarbij het laatste woord dikwijls als bijvoeglijk naamwoord kan worden opgevat, ter versterking van het eerste woord.
Hieronder noemen we een paar voorbeelden van de hendiadys en bij sommige staan we uitgebreider stil.
- Genesis 1:26
"Laat Ons mensen maken naar Ons beeld, naar Onze gelijkenis"; d.i. 'in de gelijkenis van ons beeld. - Genesis 19:24
“Toen liet de HEERE zwavel en vuur over Sodom en Gomorra regenen”; d.i. brandend zwavel. - Jeremia 22:3
“...zo zegt de HERE: doet recht (Hebr. mishpat) en gerechtigheid (Hebr. tsedek)..."; d.i. oordeel op rechtvaardige wijze. - Lukas 1:17
"En hij zal voor Zijn aangezicht uitgaan in de geest en de kracht van Elia..."; oftewel: in de krachtige geest van Elia. - Efeze 4:11
"En Hij heeft zowel apostelen als profeten gegeven, zowel evangelisten als herders en leraars..."; het gaat dus om lerende herders, of herderlijke leraars.
De doop met de heilige Geest en met vuur
- Mattheüs 3:11
" Ik doop u wel met water tot bekering, maar Hij Die na mij komt, is sterker dan ik; ik ben het niet waard Hem Zijn sandalen na te dragen. Hij zal u dopen met de Heilige Geest en met vuur."
In de grondtekst staat letterlijk: 'Hij zal u dopen in heilige geest en vuur'; D.i. met vurige (of: brandende) heilige Geest. De stijlfiguur 'hendiadys' leert ons, dat het hier niet om twee, maar slechts om één ding gaat: oordeel!
Deze woorden vormen een contrast met de doop van Johannes, met water, waarbij onwillekeurig een vermenging optreedt van het kaf en het koren (zoals dat door de eeuwen heen het geval gebleken is).
Maar de doop van de Messias zou een andere zijn. Die zou het kaf van het koren scheiden door het vuur, zoals Johannes de Doper ook zegt in vers 12: " Zijn wan is in Zijn hand en Hij zal Zijn dorsvloer grondig reinigen en Zijn tarwe in de schuur verzamelen en Hij zal het kaf met onuitblusbaar vuur verbranden."
De Doper spreekt over de Messias van Israël en Zijn Koninkrijk, zoals o.a. aangekondigd in Jesaja 4:3 en 4: "Dan zal het gebeuren dat wie in Sion overgebleven is, en wie in Jeruzalem overgelaten is, heilig genoemd zal worden, eenieder die in Jeruzalem ten leven opgeschreven is. Wanneer de Heere de vuilheid van de dochters van Sion afgewassen zal hebben en de vele bloedschuld van Jeruzalem uit het midden ervan weggespoeld zal hebben door de Geest van oordeel en door de Geest van uitbranding…"
Dít is het reinigen van de dorsvloer en het verbranden van het kaf, waarover de Doper spreekt in vers 12. Johannes heeft het hier voorzegd, de Messias zou het uitvoeren op de dag waarover Jesaja 4 spreekt. De heilige Geest is Degene, Die het doet. Het 'vuur' wijst op de manier waarop het gedaan wordt: oordelend, louterend en reinigend. De (dag van de) komst van de Heere zal zijn: "...als het vuur van een edelsmid, en als het zeep van de blekers. Hij zal zitten als iemand die het zilver smelt en reinigt..." (Mal. 3:1-3). Die Dag zal komen "...brandend als een oven..." (Mal. 4:1). Johannes refereert met deze uitspraken aan het (toekomstig) oordeel, en spreekt niet over een inzetting voor de Gemeente ofzo, hetgeen ook wel blijkt uit vers 10.
Als later in de brieven wordt gesproken over de doop (in Christus) van de leden van het Lichaam van Christus is er geen sprake van vuur, o.i.d. De Messias hanteert de 'wan' om het kaf te scheiden van het koren, en te verbranden.
De genade en de waarheid zijn door Jezus Christus
- Johannes 1:17
“Want de wet is door Mozes gegeven, de genade en de waarheid zijn er door Jezus Christus gekomen.”
De uitdrukking ‘de genade en de waarheid’ moet hier als de stijlfiguur hendiadys gelezen worden, want letterlijk genomen zou het niet waar zijn. Immers, onder de wet betoonde God ook genade en elk woord van de wet is waarheid. Het gaat hier echter om het verschil tussen de oude en de nieuwe situatie.
Dit vers begint met het woordje ‘want’, waaruit blijkt dat het een nadere verklaring is van hetgeen eraan voorafgaat, namelijk: vers 16. Daar staat: “En uit Zijn volheid hebben wij allen ontvangen, en wel genade op genade.” Het woordje ‘op’ is de weergave van het Griekse anti. Dat betekent van origine: in de plaats van. Je moet dus lezen: wij hebben ontvangen genade in plaats van genade. Met andere woorden, de ene genade (van Mozes), heeft plaats gemaakt voor de andere genade (van Jezus Christus).
Het woord ‘waarheid’ in vers 17 kan dus ook als bijvoeglijk naamwoord worden opgevat: de wet is door Mozes gegeven, de ware genade is door Jezus Christus gekomen.
Dat zien we verderop ook, bijvoorbeeld in Johannes 3:5, waar de Heere Jezus tegen Nicodemus zegt: “Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: Als iemand niet geboren wordt uit water en Geest, kan hij het Koninkrijk van God niet binnengaan.”
De uitdrukking ‘water en geest’ kan ook omschreven worden als: geestelijk water. De eerste geboorte komt namelijk (letterlijk) voort uit vleselijk water en “Wat uit het vlees geboren is, is vlees; en wat uit de Geest geboren is, is geest. Verwonder u niet dat Ik tegen u gezegd heb: U moet opnieuw geboren worden” (vs. 6 en 7).
Zoals een mens de eerste keer geboren wordt uit een vrouw, voortkomend uit mannelijk zaad, zo is de wedergeboorte uit de Geest, voortkomend uit Goddelijk zaad, namelijk “het levende en blijvende Woord van God” ( 1 Petr. 1:23).
Nog een hoofdstuk verder zien we het in Johannes 4:24, waar de Heere tegen de Samaritaanse vrouw zegt: “God is Geest en wie Hem aanbidden, moeten aanbidden in geest en in waarheid.” Dit laatste zou ook als volgt gezegd kunnen worden: in ware of waarachtige geest.
Wat Johannes in het 1e hoofdstuk duidelijk maakt is, dat er een nieuwe periode was aangebroken in de voortgang van Gods heilshandelen. Christus is de vervulling der wet en van alle typen, zoals we die in het Oude Testament terugvinden. De schaduwdienst der wet is opgevolgd door de werkelijkheid die van Christus is. Door Jezus Christus is nu de ware genade gekomen: een volmaakt offer, dat een volmaakte verlossing heeft gebracht.
Hendiatris
Deze aanverwante stijlfiguur heeft dezelfde betekenis, alleen gaat het dan om één door drie: één zaak wordt op drie manieren verwoord. Ook hiervan een paar voorbeelden.
- Jeremia 4:2
“…en als u zweert: Zo waar de HEERE leeft, in waarheid (emeth), in recht (mispat) en in gerechtigheid (tsedek), dan zullen de heidenvolken zich in Hem zegenen en zich in Hem beroemen.”
De bedoeling is: U zult zweren… in waarheid, ja, recht en rechtvaardig.
In het zweren bij de HEERE in waarheid is recht en rechtvaardigheid inbegrepen. Niet alleen dat mensen waarachtig zouden zweren (Lev. 19:12, Num. 30: 3, Jer. 5: 2, Matth. 5:33), maar ook dat zij bij de HEERE alléén zweren: dat is recht en rechtvaardig. Dus niet bij de HEERE én bij afgoden, zoals dat wel gebeurde (zie Zef. 1:5).
- Daniël 3:7
“Daarom, zodra al de volken het geluid hoorden van de hoorn, fluit, citer, luit, lier, en allerlei muziekinstrumenten, vielen op datzelfde tijdstip alle volken, natiën en talen neer, en aanbaden het gouden beeld dat koning Nebukadnezar had opgericht.”
Welnu, talen vallen niet neer, zij aanbidden ook niet. Hier wordt de stijlfiguur hendiatris gebruikt: alle volken, d.i. mensen van alle naties en talen, vielen neer en aanbaden.
- Mattheüs 6:13
“En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, tot in eeuwigheid. Amen.”
Van U is het Koninkrijk, nl. van kracht en heerlijkheid, of: Van U is het krachtige en heerlijke Koninkrijk.
- Johannes 14:6
“Jezus zei tegen hem: Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven. Niemand komt tot de Vader dan door Mij.”
Het hele onderwerp van gesprek hier is Christus als 'de Weg'. Zie de context. De stijlfiguur hendiatris leert ons de bedoeling van deze woorden: 'Ik ben de weg, ja 'de ware en levende weg; want niemand komt tot de Vader, dan door Mij’.
Natuurlijk is Christus de 'waarheid', zoals Hij ook het 'leven' is! Maar hier is het onderwerp dat Hij de Weg is, waarbij de andere twee zelfstandige naamwoorden worden gebruikt om de ware aard en het karakter ervan te definiëren.