De waarheid en onze waarheid
In dit artikel staan wij stil bij de vraag door welke bril wij naar de Bijbel kijken. Het is belangrijk te beseffen dat wij dit toch vaak op een gekleurde wijze doen en dat er verschil bestaat tussen de waarheid en wat wij als waarheid zien en ervaren. Gods Woord in zijn oorspronkelijke vorm is de waarheid. Iedere vertaling en uitleg van de Bijbel door mensen is een interpretatie van de waarheid. Wat wij als gelovigen ten aanzien van de Bijbel denken, spreken of schrijven, is lang niet altijd de absolute waarheid, maar veelal een poging om de waarheid te duiden. Waar het mis gaat, en wat nog weleens tot conflicten en scheuringen leidt, is dat gelovigen menen de absolute waarheid te bezitten en daarbij hun waarheid als leidend voor alle andere mensen maken. Toch gaat het gelukkig ook vaak goed tussen gelovigen. In de basis geloven de meeste christenen dat Jezus Christus Gods Zoon is, dat Hij de Redder van de wereld is, en dat wie in Hem gelooft het eeuwige leven heeft. Dit uitgangspunt verbindt gelovigen met elkaar, ook al zijn zij het niet altijd met elkaar eens.

Bepalende factoren voor onze manier van denken
Aan het begin van dit artikel merkten wij op dat persoonlijke factoren vaak een rol spelen in hoe wij de Bijbelse waarheid interpreteren en beleven. Wij diepen dit nu wat verder uit met als doel dat wij gaan inzien hoe gekleurd wij soms tegen dingen aankijken.
Allereerst is het zo dat ons karakter van invloed is op hoe wij de Bijbel lezen en in het geloof staan. Iemand die depressief van aard is, kijkt doorgaans anders tegen de wereld aan dan iemand die het leven van de zonnige kant ervaart. De één zal daardoor bijvoorbeeld eerder een rouwpsalm lezen en de ander een lofpsalm. Ook is er verschil tussen mensen die meer rationeel of meer emotioneel zijn. De eerste zal meer behoefte hebben aan leerstellige gedeelten, terwijl de tweede meer de beleving zoekt. Een ander opmerkelijk verschil is dat mannen meer houden van een theoretische, vrouwen meer van een praktische uitleg. En dan hebben wij het nog niets eens gehad over bijvoorbeeld onze etnische en raciale afkomst. Een Afrikaan bekijkt en beleeft de dingen toch echt anders dan een westerling en beiden doen dat weer anders dan iemand uit het Midden-Oosten. Deze verschillen zijn van invloed op hun leren, denken en geloven.
Ook de omstandigheden waarin wij opgroeien zijn van belang. Iemand die in een Reformatorisch milieu opgroeit, krijgt andere bagage mee, dan iemand in een Pinkstermilieu. De eerste zal wat terughoudender en voorzichtiger zijn in de uiting van het geloof, terwijl de tweede daar meer onbevangen in is. Ook bepalend kan zijn of je in een modelgezin of een probleemgezin opgroeit. Dat bepaalt ook hoe je tegen de dingen van het geloof en het leven aankijkt en deze interpreteert.
Verder is hetgeen wij meemaken eveneens van invloed op ons denken. Zo zal wie het in het leven voor de wind gaat, eerder geneigd zijn om welvaartstheologie aan te nemen dan wie het tegen zit. Geloven en vertrouwen zal voor iemand die daarin positieve ervaringen heeft, eenvoudiger zijn dan voor iemand daar geen goede ervaringen mee heeft. En als je alles kwijt bent geraakt in het leven en maar net overeind kan blijven, zullen leerstellige onderwerpen in de Bijbel je minder aanspreken dan wanneer je een theoloog bent die zich in goede omstandigheden in alle rust aan de bestudering van de Bijbel kan wijden.
Een andere factor die van wezenlijk belang kan zijn, is wie je onderweg tegenkomt in je leven. Als je als ongelovige nooit in aanraking komt met gelovigen, heb je minder kans om tot geloof te komen. Goede ervaringen met gelovigen zal een ongelovige eerder aanzetten tot een keuze voor Christus dan slechte. En iemand die alleen maar Pinkstergelovigen tegenkomt, zal anders beïnvloed worden dan iemand die alleen maar Reformatorische gelovigen tegenkomt. Tenslotte kan ook de partnerkeuze bepalend zijn welke richting je op gaat.

Gebeurtenissen en leerstellingen
Zo zijn er heel wat factoren die onze manier van denken en geloven beïnvloeden. En dan hebben wij het nog niet eens gehad over de tijd en cultuur waarin wij opgroeien. Al deze zaken tezamen zouden wij onder de categorie ‘gebeurtenissen’ kunnen scharen. Wie wij van nature zijn, is tijdens de gebeurtenis van de conceptie bepaald. Hoe en waar wij opgroeien en wat wij meemaken is een aaneenschakeling van gebeurtenissen. Wie wij tegenkomen vindt ook plaats binnen gebeurtenissen. Als ik mijzelf als voorbeeld neem, ben ik wie ik ben
- door het genetisch materiaal dat ik heb meegekregen,
- de reden waarom ik verwekt ben,
- datgene wat ik in mijn jeugd heb meegemaakt,
- de mensen die ik ben tegengekomen in mijn leven, en
- de keuzes die ik zelf heb gemaakt.
Daarbij ben ik ook beïnvloed door het individualistische en rationele denken van deze tijd.

Maar niet alleen wijzelf worden gevormd door datgene wat wij meemaken en meekrijgen. Ook de wereld om ons heen is gevormd door gebeurtenissen. De tweede wereldoorlog is een gevolg van de eerste wereldoorlog. Oorlogen zorgen ervoor dat de kerken volstromen. Economische voorspoed heeft in ons land geleid tot massale kerkverlating en binnen de kerken tot de opkomst van de welvaartstheologie. Heel vroeger zorgde de keuze van keizer Constantijn voor het christelijk geloof voor de opkomst van de Katholieke Kerk. 
Aan de andere kant kunnen filosofen en andere denkers en onderzoekers ook het verloop van gebeurtenissen bepalen. Als wij heel ver in de tijd teruggaan, zien wij dat de Griekse filosoof Aristoteles (4e eeuw voor Christus) aan de basis stond van het Westerse en wetenschappelijke denken. Tot op de dag van vandaag heeft zíjn denken invloed op óns denken. In de 16e eeuw kwamen Maarten Luther en nog enkele anderen tot gewijzigde inzichten over de Bijbel hetgeen leidde tot de Reformatie. In de 18e eeuw leidde de cultureel, filosofische en intellectuele stroming die wij de Verlichting noemen tot enerzijds veel denken in vrijheid en enorme wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen, en anderzijds tot een toenemend afkeren van God.
Het zijn dus niet alleen ‘gebeurtenissen’ die ons denken bepalen, maar ook allerlei ‘leerstellingen’. Een persoonlijk voorbeeld is de ontmoeting met een studiegenoot (gebeurtenis) die mij op een zeer kritische manier bevroeg over hoe ik tegen de Bijbel aankeek en mij boekjes van het Morgenrood gaf (leerstellingen). Dit heeft er uiteindelijk toe geleid (ik denk zeker ook bewerkt door Gods geest) dat de Bijbelse boodschap veel meer voor mij ging leven en ik die beter ging begrijpen.

Zo kunnen wij stellen dat zowel gebeurtenissen als leerstellingen ons denken en geloven beïnvloeden. Daarbij moeten wij vooral niet vergeten te noemen dat ook het contact met God door gebed en inwerking van de heilige Geest een zeer bepalende rol hebben. Echter, in dit artikel vormen deze laatste zaken niet het onderwerp. Wij willen nu vooral stilstaan bij datgene wat ons subjectief beïnvloedt en ons ervan kan weerhouden om iets van de absolute waarheid te leren kennen.

Grieks en Joods denken
Wij gaan nu een stapje verder door onze persoonlijke vorming te relateren aan hoe wij beïnvloed worden door het denken van deze tijd. In een volgend artikel willen wij dan vervolgens stilstaan bij hoe God Zich in gebeurtenissen openbaart.
Wij merkten al op dat de Griekse filosoof Aristoteles aan de basis stond van het westerse en wetenschappelijke denken. Dit denken heeft ook zijn invloed op de wijze waarop de Bijbel werd en wordt uitgelegd. Dit is terug te vinden in een vaak rationele en systematische benadering van de Bijbel, waarbij men vooral gericht is op leerstellingen en minder op gebeurtenissen. Het rationeel benaderen van de Bijbel uit zich in de opvatting dat het verstand/denken boven het gevoel gaat. Iedere ervaring moet theoretische onderbouwing hebben in de Bijbel. Er is daarbij ook daadwerkelijk minder ruimte voor het gevoel en de beleving. Het systematisch denken is te zien in het streven om de Bijbelse boodschap tot een kloppend geheel te maken. Daarbij wordt gezocht naar aaneensluiting of overeenkomst tussen de verschillende Bijbelboeken waarbij men chronologie en structuren probeert te ontdekken.
Voor alle duidelijkheid: ik noem dit denken niet verkeerd en keur het evenmin af. Het is echter wel van belang dat wij ons ervan bewust zijn door welke bril wij naar de Bijbel kijken. De Griekse manier van denken kent zijn voordelen, maar ook zeker zijn valkuilen. Het zijn met name de valkuilen waar wij nu bij stil staan.

Wij worden dus beïnvloed door het Griekse denken en kijken dan ook vaak door die bril naar de Bijbel. De Bijbel is echter een grotendeels Joods boek. Het Oude Testament is geheel Joods en het Nieuwe Testament is minimaal voor de helft Joods beïnvloed. De valkuil van het door een Griekse bril kijken naar de Bijbel is dat een deel van de betekenis ervan gemist wordt, omdat de zaken vanuit Joods denken opgeschreven zijn. Het Joodse denken onderscheidt zich namelijk nogal van het Griekse. Een belangrijk verschil is dat binnen het Joodse denken het geloof geheel samensmelt met de gebeurtenissen van het leven. Zie bijvoorbeeld Exodus 24, vers 7: “Hij nam het boek van het verbond en las dit ten aanhoren van het volk voor. En zij zeiden: Alles wat de HEERE gesproken heeft, zullen wij doen en Hem gehoorzamen [kan ook vertaald worden met: horen of luisteren].” Het doen komt hier vóór het horen/luisteren. Beter gezegd: het horen/luisteren, het hebben van geloof, wordt zichtbaar in het doen. In het Griekse (westerse) denken gaat echter het horen en geloven vooraf aan het handelen. Deze verschillende manier van denken is ook terug te vinden in de Bijbel als wij bijvoorbeeld Jakobus (Joods) tegenover Romeinen (Grieks/Joods) plaatsen. Jakobus stelt: “U ziet dus nu dat een mens uit werken gerechtvaardigd wordt en niet alleen uit geloof” (2:24). Paulus zegt daarentegen in de Romeinenbrief: “Wij komen dus tot de slotsom dat de mens door het geloof gerechtvaardigd wordt zonder werken van de wet” (3:28). Maar er zijn meer verschillen tussen het Joodse en Griekse denken. Hieronder worden ze kort weergegeven:

Gevolgen van een te Griekse benadering
Wij kijken dus vaak naar de Bijbel door een Griekse bril. Hoe zien wij de nadelen hiervan in de praktijk terug? Onder andere doordat er veel discussie is over wat nu de waarheid is en veel gelovigen menen deze waarheid in pacht te hebben. Ook is er weinig tot geen ruimte om iets niet te weten of aan een bepaalde (manier van) uitleg te twijfelen. Verder ligt de nadruk vaak meer op de leer dan op de levenswandel. Dit laatste uit zich in veel Bijbelstudie, een boodschap die soms weinig relevant is voor het dagelijks leven, en geen prioriteit geven aan goede werken (uit genade). Ook is er weinig ruimte voor het gevoelsleven, doordat er sprake is van een vooral rationele (= verstandelijke) benadering. De uitleg van de Bijbel hoort een rationeel kloppend verhaal te zijn waarbij de Bijbel systematisch ingedeeld wordt met behulp van schema’s en structuren. Tot slot is er vaak een hang naar altijd iets nieuws te willen horen, net als de Atheners op de Areopagus (Hand. 17:21).

Foto: Paulus op de Areopagus-Raphaël (1515)

Het gevolg van deze manier van denken en doen kan zijn dat gelovigen elkaar beschadigen, uitsluiten en er ruzies en scheuringen ontstaan. Ook wordt vaak het geestelijk (gevoels)leven tekort gedaan waardoor persoonlijke en geloofsgroei stagneren. Verder wordt een deel van de Bijbelse boodschap gemist en dan gaat het vooral om het hier en nu vanuit hart en ziel leven in deze wereld met God en medemens. 
Gelukkig is dit niet de enige kant van het verhaal. Er gaan ook veel dingen wel goed ten aanzien van het recht doen aan het Joodse karakter van de Bijbel. Het is belangrijk om ook daar oog voor te hebben. Steeds meer wordt ingezien dat Oude en Nieuwe Testament één geheel vormen en dat het Nieuwe Testament op het Oude steunt. Ook worden Bijbelteksten en onderwerpen in samenhang bekeken. Verder is er steeds meer het besef dat veel in de Bijbel over Israël gaat en wij niet alles op onszelf kunnen toepassen.

Besluit
Wij hebben gezien dat de manier waarop wij naar de Bijbel kijken beïnvloed wordt door gebeurtenissen en leerstellingen. Wat kunnen wij vanuit deze beschouwing meenemen, zodat wij meer recht doen aan de Bijbels boodschap? Het is van belang dat wij interpretatie niet met waarheid verwarren. God en Christus openbaren de waarheid in de Bijbel, wij kunnen deze slechts tot op zekere hoogte interpreteren met hulp van Gods geest. Ook is het goed dat wij beseffen dat ons eigen denken beperkt is en beïnvloed wordt door wie wij zijn, wat wij meemaken en met wie wij omgaan. Wij worden met name beïnvloed door het Griekse denken en bekijken door die bril de Bijbel, waardoor wij de boodschap niet altijd goed vatten. Het is daarom goed dat wij leren om meer met een Joodse bril naar de Bijbel te kijken. Maar boven alles is het goed te beseffen dat God een God van liefde is en dat de liefde al het menselijk denken overstijgt.

“De liefde vergaat nooit. Wat dan profetieën betreft, zij zullen tenietgedaan worden, wat talen betreft, zij zullen ophouden, wat kennis betreft, zij zal tenietgedaan worden.
Want wij kennen ten dele en wij profeteren ten dele,
maar wanneer het volmaakte zal gekomen zijn,
zal wat ten dele is, tenietgedaan worden”
(1 Kor. 13:8-10)