Bijbelmagazine
De plaatsing van deze woorden
De uitdrukking "Voor de koorleider" komt in het Psalmenboek vijfenvijftigmaal voor; in dit geval betekent dit dat vijfenvijftig psalmen deze woorden bevatten. Eerst iets over de volgorde in de opschriften. We nemen als voorbeeld de eerste keer waar deze woorden worden gebruikt. Dat is Psalm 4. In het opschrift lezen we in de Herziene Statenvertaling (HSV): "Een psalm van David, voor de koorleider, bij snarenspel" (zie bijv. ook Ps. 5:1; 6:1, 8:1, enz.). Dit wijkt af van de oorspronkelijke volgorde in de Hebreeuwse Bijbel. Deze is namelijk: 'Voor de koorleider. Bij snarenspel. Een psalm van David'. Zetten we deze drie onderdelen van het opschrift op een rijtje dan zien we dat in de HSV werkelijk niets meer op de juiste plek staat. Dit geldt overigens ook voor de Statenvertaling (SV).
| HSV | SV | Oorspronkelijke tekst |
| Een psalm van David | Een psalm van David | Voor de koorleider |
| Voor de koorleider | Voor den opperzangmeester | Bij snarenspel |
| Bij snarenspel | Op de Neginoth | Een psalm van David |
De oorspronkelijke volgorde van deze woorden wordt wel gevolgd in bijvoorbeeld de N.B.G.-'51-vertaling en de Engelse King Jamesvertaling (KJV). Maakt dit nu wat uit? Of is het slechts muggenzifterij? Is het écht zo belangrijk? Jawel! Zeker als we ervan uitgaan dat de Bijbel Gods Woord is en dat de Heere mensen gebruikte die bij het schrijven door de Heilige Geest 'gedragen' werden (2 Pet. 1:21)! Dan kun je je inderdaad afvragen, waarom Hij juist deze volgorde heeft gebruikt. En ook kun je je afvragen waarom mensen zomaar de vrijmoedigheid hebben genomen hier verandering in aan te brengen. Bovendien kun je in dit geval toch nauwelijks een reden bedenken waaróm men dit zo gedaan heeft.
De oorspronkelijke volgorde hanteren, laat de deur ook openstaan voor nog iets anders en dat is de vraag wáár deze 'inleidende' woorden nou precies moeten staan.
De les van Habakuk
Zoals opgemerkt komt "Voor de koorleider" vijfenvijftigmaal voor in het Psalmenboek. Daarbuiten worden deze woorden slechts eenmaal gebruikt en ook dan staat het bij een psalm. Dit betreft een op zichzelf staande psalm die niet gevolgd of voorafgegaan wordt door andere psalmen (Dr. E.W. Bullinger heeft hier - in navolging van Dr. James W. Thirtle in zijn The Titles of the Psalms, Their nature and meaning explained - in zijn boek De Koorleider aandacht op gevestigd). Het gaat om de op zichzelf staande psalm in Habakuk 3, die ons leert waar wat moet staan!
Dit lied is als volgt ingedeeld:
Opschrift Een gebed van Habakuk, de profeet. Op Sjigjonot.
Hoofddeel Vers 2 tot en met 19.
Onderschrift Voor de koorleider, bij mijn snarenspel (Neginoth).
In één oogopslag wordt duidelijk dat de woorden "Voor de koorleider, bij mijn snarenspel" het onderschrift van een lied vormen en niet het opschrift! Houden we bijvoorbeeld bij Psalm 4 de oorspronkelijke volgorde - Voor de koorleider, bij snarenspel, een psalm van David - aan, dan betekent dit niets anders dan dat de woorden "Voor de koorleider, bij snarenspel" het onderschrift zijn van de voorgaande psalm - namelijk: Psalm 3 - en dat de woorden "Een psalm van David" het opschrift zijn van Psalm 4. En zo geldt dit ook voor alle overige vierenvijftig keer dat de uitdrukking "Voor de koorleider" in het Psalmenboek voorkomt. Onthoud bij het psalmen-lezen dus altijd dat een deel van het opschrift in werkelijkheid het onderschrift is van de voorgaande psalm. Zou dit niet de bedoeling zijn geweest, dan hadden de woorden onderaan Habakuk 3 wel bóven dat lied gestaan.
Houd je met de juiste plek van het onderschrift rekening, dan begrijp je ook dat de woorden "voor de koorleider, op 'Duif op verre eiken'" in het opschrift van Psalm 56, in werkelijkheid het onderschrift zijn van Psalm 55. En inderdaad, in die Psalm gaat het over een duif die ver weg zwerft (vs. 7 en 8)!
De betekenis van 'koorleider'
Wat of wie wordt met de 'koorleider' bedoeld? Gaat het inderdaad om een leider van een koor, een dirigent? In de Statenvertaling komt deze uitdrukking telkens als volgt voor: "voor den opperzangmeester". In de Engelse King James Version staat er: "To the chief Musician" ('Voor de belangrijkste Musicus'; 'Musicus' met een hoofdletter ...).
De gehele uitdrukking luidt in het Hebreeuws: lamenatseeach = voor de menatseeach. Dit laatste woord komt op zijn beurt van neetsach (Afgeleid van het werkwoord natsach, dat betekent: er altijd zijn, blijvend, voortreffelijk zijn, leiding geven, aangesteld zijn over. Zie Brown, Driver, Briggs, Gesenius - Hebrew and Englisch Lexicon of the Old Testament, p. 663). Dit woord heeft als betekenissen: eminent, blijvend, eeuwig, voortduring. De eerste maal dat dit woord in de Bijbel voorkomt, is in 1 Samuël 15:29, waar staat: "Ook liegt de Onveranderlijke van Israël niet, en Hij heeft er geen berouw over; want Hij is geen mens, dat Hij ergens berouw over hebben zou". In deze tekst is het woord "Onveranderlijke" de vertaling van neetsach. De SV heeft hier "Overwinnaar" en de KJV "strength". Zie voor deze laatste betekenis bijvoorbeeld Jesaja 63: "Ik heb de pers alleen getreden; er was niemand uit de volken met Mij. Ik heb hen vertreden in Mijn toorn, hen vertrapt in Mijn grimmigheid. Hun bloed is op Mijn kleding gespat, heel Mijn gewaad heb Ik besmet" (vs. 3, zie ook vs. 6). De SV heeft hier in plaats van "bloed" het woord "kracht" (neetsach).
Terug naar 1 Samuël 15:29. Je kunt bij onveranderlijkheid gemakkelijk denken aan oneindigheid of voortdurend. Immers: iets wat onveranderlijk is, is er altijd. In die zin is "de Onveranderlijke" een prachtige omschrijving van God. Om het in de woorden van Jakobus te zeggen: "Elke goede gave en elk volmaakt geschenk is van boven en daalt neer van de Vader der lichten, bij Wie er geen verandering is, of schaduw van omkeer" (Jak. 1:17).
Lamenatseeach betekent dus 'voor de menatseeach' Naast de zesenvijftig keer dat lamenatseeach voor komt, wordt menatseeach (zonder la) ook in de Bijbel gebruikt. Dit is het geval in 2 Kronieken 2:2, waar het vertaald wordt met "opzichter"; hier is dat een opzichter met betrekking tot de bouw van de tempel. Je zou in de psalmen ook gerust kunnen zeggen: 'Voor de opzichter'. Bullinger schrijft:
'Wanneer een psalm in verband met bepaalde omstandigheden en in relatie tot bepaalde zaken geschreven was en officieel werd overgedragen aan de toezichthouder - de koorleider - van de tempeldienst, ontving hij een andere status en was de psalm vervolgens verbonden aan een nieuwe manier van gebruik waarvoor hij in het bijzonder geschikt was. Deze formele handeling bepaalde het toekomstig gebruik van de betreffende psalm en was een 'kantelpunt' in zijn geschiedenis.
Een dergelijke handelwijze gold niet voor elke psalm. Deze formele handeling laat daarom zien dat we niet van doen hebben met een toevallige verzameling van gedichten, maar dat alles volgens ontwerp en orde was vastgesteld. Die ordening kwam van David. Keer op keer lezen we dat alles werd geordend 'volgens de bepaling van David': 2 Kronieken 8:13 en 14; 23:18; 29:25-30; 30:21 en 26; Ezra 3:10 en Nehemia 12:24, 36, 45 en 46' (Zie De Koorleider, p. 25,26).
Volgens de Hebrew and Englisch Lexicon of the Old Testament gaat het bij de verzameling van de vijfenvijftig 'voor-de-koorleider-psalmen' mogelijk om een gebedenboek voor de synagoge, waarvan verondersteld wordt dat Habakuk - die zelf dus de zesenvijftigste schreef - deze heeft samengebracht (zie p. 664).. In dit idee zit wel veel onzekerheid zoals u ziet.
Wat wel mooi is en vaststaat, is het feit dat er zesenvijftig van deze psalmen zijn, die door het gebruik van deze uitdrukking aan elkaar verbonden zijn. Het getal 56 is het product van de getallen 7 en 8. Dit zijn de getallen die achtereenvolgens wijzen op Goddelijke volmaaktheid en het nieuwe begin. Het zou een studie waard zijn om te onderzoeken of er onderlinge verbanden binnen deze psalmen zijn.
Dé Koorleider
Nog even over de betekenis van lamenatseeach. Waar dit woord dus wijst op een opzichter, moeten we de verdere woordbetekenis niet uit het oog verliezen. Die woordbetekenis heeft iets met eeuwigheid, onveranderlijkheid, voortduring te maken. Let er in dit opzicht ook op hoe in de Griekse vertaling van het Oude Testament - de Septuagint - deze uitdrukking is vertaald. Daar staat namelijk: "eis to telos", 'tot in het (doel)einde'. Ook hierin ligt iets van dat blijvende.
Bij de koorleider gaat het niet zomaar om een dirigent of opzichter, maar om iemand die er zorg voor draagt dat de tekst in overeenstemming met de oorspronkelijke bedoeling van de betreffende psalmist bewaard wordt.
In die zin mogen we de koorleider toch ook zien als een beeld van Degene Die niet verandert. En uiteindelijk is Hij Zelf Degene, Die Zijn Woord veilig bewaart! Ondanks het feit dat mensen daar niet altijd even nauwkeurig mee omgaan - zie bijvoorbeeld het begin van dit artikel over de volgorde van de woorden in de 'opschriften' van de psalmen. God waakt over Zijn Woord. Met betrekking tot deze psalmen kunnen we zeggen dat ze, nadat ze door de Heere geïnspireerd zijn (zie bijv. wat David, die zelf negenendertig 'lamenatseeach-psalmen schreef, zegt in 2 Sam. 23:2) ze na hun voltooiing weer bij Hem teruggebracht worden. Zoals elk woord dat van Hem uitgaat, niet ledig tot Hem zal terugkeren.
Noot
1 Dr. E.W. Bullinger heeft hier - in navolging van Dr. James W. Thirtle in zijn The Titles of the Psalms, Their nature and meaning explained - in zijn boek De Koorleider aandacht op gevestigd. Zie voor deze laatste titel de bestelbon op blz. 29.
2 Afgeleid van het werkwoord natsach, dat betekent: er altijd zijn, blijvend, voortreffelijk zijn, leiding geven, aangesteld zijn over. Zie Brown, Driver, Briggs, Gesenius - Hebrew and Englisch Lexicon of the Old Testament, p. 663.
3 Zie De Koorleider, p. 25,26.
4 Zie p. 664.
