Vertaling, Versie of Verklaring?

De 'V' in NBV staat voor 'Vertaling'. Jammer, want dat suggereert simpelweg dat het om een vertaling gaat van de oorspronkelijke bijbelteksten Hebreeuws en Grieks in goed (lees: begrijpelijk) Nederlands.
Toch zou ik de 'V' liever zien als afkorting van het woord 'Versie' of 'Verklaring'. Dat schept wat meer duidelijkheid als het gaat om de beantwoording van vragen (die wij op de AMEN-redactie ook krijgen) als: 'Vindt u de NBV een goede vertaling?', 'Kun je de NBV gebruiken voor bijbelstudie?', etc.
Laten we allereerst dit vaststellen: geen enkele vertaling kan de toets der volmaaktheid doorstaan. Ook de goede, oude Statenvertaling niet en de vertrouwde NBG-51 evenmin. Het is bijzonder moeilijk, zo niet onmogelijk de grondtekst perfect weer te geven in een andere taal. Ook hier eist Babel z'n tol!
Het blijft dus met vertalingen altijd wat behelpen. Het is niet anders. Wie het (geinspireerde) Woord van God goed wil bestuderen zal toch steeds weer moeten proberen zo dicht mogelijk bij de grondtekst te komen. Gelukkig zijn er in ons computertijdperk bijbelprogramma's voorhanden waarmee de oorspronkelijke teksten voor een grote groep aardig te benaderen zijn.1) Wie dat wil kan de NBV ook online lezen op de internetsite van het Nederlands Bijbelgenootschap www.denieuwebijbelvertaling.nl. Daar is overigens duidelijk een samensmelting van het protestantse en katholieke erfgoed te zien. In deze internetversie zijn namelijk ook de zogenoemde apocriefe boeken of 'Deuterocanonieke' boeken opgenomen, zoals Tobias, Makkabeeën, Baruch, e.a.
Op zich interessant en informatief, maar ze ademen niet dezelfde Geest. Anders gezegd: ze behoren naar mijn stellige overtuiging niet tot het geinspireerde Woord van God. En door ze gewoon tussen de overige bijbelboeken te plaatsen wordt die suggestie wel gewekt.

Vertaling

Voor wie niet verder wil of kan gaan dan de Nederlandse taal, kan het beste een aantal vertalingen naast elkaar leggen om daarmee toch wat meer overzicht te krijgen van mogelijke vertaalopties. Een vertaling blijft namelijk voor een deel altijd een weergave. En daarin speelt de interpretatie van de vertaler(s) een niet te verwaarlozen rol. Dat geldt zeker ook voor de NBV, die je beter zou kunnen typeren als een vrije weergave van de Bijbel in de Nederlandse taal. Het hangt er dan vervolgens van af welke benadering je kiest bij de beoordeling van deze nieuwste telg in de bijbelreeks. Afhankelijk daarvan zul je meer of minder positief (of negatief) staan ten opzichte van de NBV.
Aangezien de NBV de pretentie heeft een 'V'ertaling te zijn, mag daar ook wat scherper op gelet worden. En dan zijn er naast de 'wellen' die te bedenken zijn, ook duidelijk vele 'weeën'! De vraag is dan altijd weer: hoe ver moet je of mag je gaan bij het weergeven van de grondtekst? Wat mij betreft komt er duidelijk een grens in zicht als de vertaling tezeer moet lijden onder de weergave.

Een voorbeeld uit het Oude Testament Jona 3, vers 1:
NBV Opnieuw richtte de HEER zich tot Jona:
NBG Het woord des HEREN kwam ten tweeden male tot Jona:
Ik kan niet zien dat de NBG hier zoveel moeilijker te begrijpen is dan de NBV. Bovendien, in de grondtekst komt het woord 'dabar' (woord) voor en dat is in de NBV helemaal niet terug te vinden. En als het dan zonodig toch anders of hedendaagser moet, had het ook iets kunnen zijn als: 'De HERE sprak voor de tweede keer tot Jona:' Dan blijft het in ieder geval dichter bij een vertaling.

Een voorbeeld uit het Nieuwe Testament Een nogal 'moeilijk' gedeelte vinden we in Efeziërs, hoofdstuk 1.
We geven vers 9 en 10 weer in verschillende Nederlandse vertalingen:

Statenvertaling (1618-1619) "...Ons bekend gemaakt hebbende de verborgenheid van Zijn wil, naar Zijn welbehagen, hetwelk Hij voorgenomen had in Zichzelven. Om in de bedeling van de volheid der tijden, wederom alles tot één te vergaderen in Christus, beide dat in den hemel is, en dat op de aarde is..."

Telos (1982 – Herziene Voorhoeve-vertaling van 1877) "...daar Hij ons de verborgenheid van Zijn wil bekend heeft gemaakt, naar zijn welbehagen, dat Hij Zich had voorgenomen in Zichzelf aangaande de bedeling van de volheid der tijden om alles wat in de hemelen en op de aarde is onder één hoofd samen te brengen in Christus..."

NBG (1951) "...door ons het geheimenis van zijn wil te doen kennen, in overeenstemming met het welbehagen, dat Hij Zich in Hem had voorgenomen, om, ter voorbereiding van de volheid der tijden, al wat in de hemelen en op de aarde is onder één hoofd, dat is Christus, samen te vatten..."

NBV (2004) (Hij heeft ons in al zijn wijsheid en inzicht) "...dit mysterie onthuld: zijn voornemen om met Christus de voltooiing van de tijd te verwezenlijken en zijn besluit om alles in de hemel en op aarde onder één hoofd bijeen te brengen, onder Christus..."

Met opzet heb ik ze in chronologische volgorde gezet. Wat opvalt is, dat we, naarmate de tijd verstrijkt, verder van huis raken als het gaat om de vertaling van de grondtekst.
De oorspronkelijke tekst spreekt duidelijk over het 'geheimenis (of: verborgenheid/mysterie) van Zijn wil'. Dit is in de NBV weggelaten.
'Voornemen' is in de grondtekst niet een zelfstandig naamwoord, zoals de NBV, maar een werkwoord, zoals weergegeven in de SV, Telos en NBG.
Vervolgens staat er in het Grieks 'oikonomian tou pleromatos ton kairon', oftewel: 'economie (of: huishouding/bedeling/rentmeesterschap/beheer) van de volheid der tijden'.
De twee oudste vertalingen brengen dit nog tot uitdrukking. De NBG laat het zelfstandig naamwoord 'oikonomia' al verdwijnen en in de NBV is er helemaal niets meer van terug te vinden. Sterker nog, de gedachte is niet dat de voltooiing van de tijd verwezenlijkt moet worden, maar dat alles onder één hoofd samengebracht wordt, en dat gebeurt (tot) in de economie van de volheid der tijden
Zo letterlijk mogelijk vertaald staat er: 'tot in (Gr. eis) economie van de volheid der tijden te hoofden (het Grieks heeft het werkwoord 'anakephalaiosasthai') het al (Gr. 'ta panta') in de Christus wat is in (Gr. 'epi) de hemelen en wat is in/op (Gr. 'epi) de aarde'.
Natuurlijk kun je dat niet 1 op 1 weergeven in het Nederlands, maar je kunt toch op z'n minst het zo goed mogelijk te vertalen in plaats van er een vrije weergave van te maken. Kies je toch voor het laatste, dan moet je spreken van een versie of verklaring en niet van een vertaling.

Betekenis

De makers van Het Boek, ook een populaire bijbelversie, geven op de eerste pagina meteen aan wat voor uitgave het is: "...een eigentijdse verwoording van de Bijbel volgens het principe van de Living Bible". De NBV legt in de verantwoording duidelijk het accent op de vertaling: "De initiatiefnemers en de uitvoerders van het project ... hebben beoogd een vertaling te bieden die in de eerste helft van deze eeuw een standaardvertaling kan worden voor het hele Nederlandse taalgebied" (pag. XXI). Tegelijkertijd lezen we verderop: "Gestreefd is naar een zo getrouw mogelijke weergave van de betekenis van de bijbelteksten..." (pag. XXII). Het is dus geen weergave van de bijbelteksten, maar van de betekenis ervan. En daar draait het eigenlijk allemaal om.
"Elk bijbelboek is vertaald door een vertaalkoppel bestaande uit een oud- of nieuwtestamenticus, en een neerlandicus, vertaalwetenschapper of dichter. Volgens een vertaalwetenschappelijk verantwoorde methode en zorgvuldig gekozen procedures kwamen zij tot een vertaling van de tekst. Elke vertaling werd van commentaar voorzien door een aantal collega's, opnieuw kenners van de bijbelse talen en het Nederlands, en ook door meelezers uit kerkeljk, wetenschappelijk en literair Nederland en Vlaanderen", staat er geschreven op pagina XXI.
Het weergeven van de betekenis van bijbelteksten is niet alleen een kwestie van techniek (wetenschappelijke kennis van de bron- en doeltaal, van literatuur, etc.), maar vooral ook van geestelijk inzicht. Want nog eens: de Bijbel is geen gewoon boek. Het is het Woord van God, of, om het met de (juiste) woorden van de NBV te zeggen: "Elke schrifttekst is door God geïnspireerd..." (2 Tim. 3:16). Dat maakt de Bijbel zo bijzonder en een vertaling of weergave zo kwetsbaar. En wie de moeilijke taak op zich neemt om Gods oorspronkelijke woorden over te zetten naar een andere taal, is niet alleen gebaat bij (intellectuele) kennis van zaken, maar vooral bij heel veel Geest! Het zou me dan ook niet verbazen als de betrokken medewerkers veel geworsteld hebben in gezamenlijk gebed om toch vooral te vragen of God hen wilde helpen en leiden om weer te geven wat Hij bedoeld heeft te zeggen.

Conclusie

Wat is nu de moraal van dit (korte) verhaal? De NBV is een hernieuwde poging om de Bijbel leesbaarder te maken voor een groot publiek. Wij moeten echter niet menen, dat men hierdoor Woord van God gaat begrijpen.
Een andere vraag is zo langzamerhand veel actueler aan het worden: hoever moeten we eigenlijk gaan in de aanpassing van Gods Woord aan de taal van de moderne mens? Heiligt het doel alle middelen? Ik bedoel dit: het geinspireerde Woord van God is nu eenmaal niet een vlot leesbaar boek voor jan en alleman. Het Woord is door Gods Geest gegeven om gelovige mensen inzicht te geven in wie God is en wat Hij doet. Zij kunnen door de inwoning en leiding van Gods Geest leren verstaan wat God te zeggen heeft, door gebed, overgave en toewijding.

Nog een laatste tekst uit het Woord wil ik citeren en ik doe dat nu maar even met gebruikmaking van alle bovengenoemde bijbelversies: "En pas u niet aan/wordt niet gelijkvormig aan deze wereld/eeuw, maar wordt hervormd/veranderd door de vernieuwing van uw denken/gezindheid, opdat u de wil van God mag kennen/beproeven, het goede en welgevallige en volkomene/volmaakte" (Rom. 12:1).
Als dit het credo is dan zou het advies kunnen luiden: we moeten zo langzamerhand stoppen met de aanpassing van Gods Woord aan de hedendaagse taal en de mensen erop te wijzen dat God hen door Zijn Woord en Geest wil veranderen in hun denken, zodat zij de taal van de hemelse Vader leren verstaan.

Voetnoot 1) In de volgende AMEN zullen wij hier wat verder op in gaan.