De traditionele voorbestemmingsleer

De algemeen erkende uitleg van voorbestemming is dat God het leven van de mens van conceptie tot dood in detail indeelt en regelt. God bepaalt waar, hoe en met wat voor eigenschappen de mens geboren wordt, wat er gebeurt in zijn leven en wanneer hij uiteindelijk sterft. De basis voor dit uitgangspunt zijn de levensverhalen van de gelovigen uit het Oude Testament. Bij hen is namelijk heel duidelijk te zien dat God hun leven in een bepaalde richting stuurde. Op deze wijze geldt het ook voor ons als gelovigen in deze tijd, zo stelt men. God bepaalt voor ons of wij met een sterk of zwak lichaam geboren worden, of wij goede of slechte ouders krijgen, of wij al als kind of als oud mens sterven, of wij een partner vinden of altijd alleen blijven, of wij een wereldbaan bemachtigen of arbeidsongeschikt raken, of wij kinderen krijgen of niet, etc. Daarnaast zijn er mensen aan wie God een bepaalde bijzondere bediening geeft, net zoals bij Jeremia het geval was: "Eer Ik u vormde in de moederschoot, heb Ik u gekend, en eer gij voortkwaamt uit de baarmoeder, heb Ik u geheiligd; tot een profeet voor de volkeren heb Ik u gesteld" (Jer. 1:5). Gelovigen met een bijzondere bediening krijgen op een gegeven moment een roeping in hun leven. Zij horen een stem, zien een beeld of krijgen een Bijbeltekst en worden dan dominee, voorganger, evangelist of wat dan ook. Dit zijn, zo meent men, 'Godsmannen', die door de Heer bekwaam zijn geacht om een bijzonder en hoog werk voor Hem te doen.
Alvorens in te gaan op de consequenties van de traditionele leer, is het belangrijk te realiseren dat deze wijze van verklaren niet alleen voortkomt uit een bepaalde manier van schriftuitleg, maar ook zijn oorsprong heeft in vleselijk denken. De Bijbeluitleggers en voorgangers die deze leer verkondigen, hebben zelf namelijk alle voordeel bij de aanname hiervan. Zoals net aangetoond, hebben zij binnen het door hen zelf opgestelde systeem een belangrijke rol. Zij menen namelijk door God voorbestemd te zijn om geestelijk leider te worden en krijgen daarmee macht en gezag over anderen. Natuurlijk stellen zij zich nederig op door te verkondigen dat het Gods genade was die hen uitkoos voor deze positie. Maar men kan zich toch niet aan de indruk onttrekken dat dit bij een heel aantal geestelijken niet meer is dan wat in Kolossenzen 2:18 'gewilde nederigheid' wordt genoemd. Dit gegeven maakt het alleen maar meer noodzakelijk om heel kritisch naar de traditionele leer van de voorbestemming te kijken.

Consequenties van de traditionele leer

De gevolgen van de traditionele leer zijn groot. Als God alles in het menselijk leven tot in detail regelt en bijna daaraan gelijk ook alles op aarde, dan bewerkt Hij niet alleen het goede, maar ook het kwade. Dit heeft direct al consequenties wat betreft het begin van het leven van de mens: God laat zwangerschappen mislopen, vrouwen en kinderen sterven in het kraambed en zwaar gehandicapte en zieke kinderen worden geboren. Daarnaast werkt God mee aan reageerbuisbevruchtingen en het klonen van mensen, waarbij overgebleven embryo's uiteindelijk weggegooid worden. Ook is hij verantwoordelijk voor de duizenden abortussen die jaarlijks alleen al in Nederland plaatsvinden. Want, zo meent men, het is toch zo dat God het levenseinde van de mens bepaalt. Deze lijn zet zich voort in het vervolg van het menselijk leven, waarin God ook dan evenzeer voor het goede als het kwade verantwoordelijk is. God laat kinderen kanker krijgen, vrouwen zwanger worden uit verkrachting en mensen op gruwelijke wijze sterven in oorlogen. God is dan de veroorzaker van Auschwitz, Srebrenica, de honger in Afrika, 11-09 en de Tsunami. En dit laat Hij allemaal gebeuren omdat Hij er een specifiek doel mee voor ogen heeft in het leven van de individuele mens die dit moet ondergaan. Het behoeft geen verdere uitleg dat een dergelijke denkwijze lijnrecht ingaat tegen het wezen van God zoals dat bekend gemaakt wordt in de Bijbel.

Ook wanneer voorbestemming slechts gezien wordt als uitwerking in het geestelijk leven van de gelovige op aarde, komt men in een onmogelijke positie. Hoeveel voorgangers pretenderen niet voorbestemd te zijn door God voor het ambt dat zij uitoefenen, maar maken er vervolgens een puinhoop van in hun gemeente? Hoe komt het toch dat zoveel voorgangers zeggen door God uitverkoren te zijn om DE waarheid te verkondigen, terwijl zij vaak lijnrecht tegenover elkaar staan? Hoeveel bedieningen lopen er niet mis omdat men er te gemakkelijk vanuit gaat dat God wel voorziet in de benodigde middelen? Hoe komt het toch dat bij christenen net zoveel levens en relaties kapot gaan als bij niet-christenen, terwijl zij onder de zegen van de Heer leven?

Een ander probleem dat zich voordoet is de vraag wat men aan moet met de menselijke verantwoordelijkheid als er vanuit gegaan wordt dat God alles bestuurt en regelt. Als iemand door God voorbestemd is om als zeer slecht mens al moordend en plunderend door het leven te gaan, dan kan deze persoon dit toch moeilijk aangerekend worden? De mens is dan een marionet die niet in staat is zelfstandig te denken en beslissingen te nemen. Zijn leven is van begin tot eind uitgestippeld en iedere stap of misstap die hij doet is van te voren door God zo bepaald.

Al met al roept de traditionele leer meer vragen en problemen op dan dat zij zaken in het dagelijks leven van de gelovige eenduidig verklaart. Het is niet verwonderlijk dat veel mensen op grond hiervan het geloof aan de kant zetten: "Als God dan bestaat en als hemelse Vader de wereld en mijn leven leidt, waarom overkomt mij dan alleen ellende?" Het is begrijpelijk zo te denken. Maar het is niet terecht om God te verwijten wat mensen over Hem leren. Het is beter om te onderzoeken wat de Bijbel nu werkelijk leert over de wijze waarop God ons leven leidt.

Het verkeerde uitgangspunt van de traditionele leer

In het voorgaande deel van dit artikel is veel kritiek uitgeoefend op de traditionele voorbestemmingsleer. Maar er is daarbij nog niet een echt bijbels uitgangspunt genomen. Natuurlijk behoeft het eigenlijk geen nadere uitleg dat deze leer uiteindelijk ernstig afbreuk doet aan het wezen van God. Toch is het belangrijk om met meer bijbelse argumenten te komen.
Ten eerste kan gesteld worden dat de traditionele voorbestemmingsleer indruist tegen wat in 1 Korintiërs 14:33 staat: "…want God is geen God van wanorde, maar van vrede." Alleen al uit het feit dat het eeuwenlang een chaos in de wereld is, blijkt dat God momenteel het wereldgebeuren niet bestuurt en leidt. Anders zou Hij ingaan tegen hetgeen over Zijn Wezen in 1 Kor. 14 staat geschreven.
Ten tweede is het zo dat als God heel het menselijk leven leidt, Hij het ook zo leidt dat mensen kwaad doen en kwaad moeten ondergaan. Maar dit is in tegenspraak met wat in Jakobus 1:13-14 staat: "Laat niemand, als hij verzocht wordt, zeggen: Ik word van Godswege verzocht. Want God kan door het kwade niet verzocht worden en Hijzelf brengt ook niemand in verzoeking. Maar zo vaak iemand verzocht wordt, komt dit voort uit de zuiging en verlokking zijner eigen begeerte." Alle dood en verderf die mensen elkaar in de wereld aandoen, behoort niet tot Gods plan, maar is het werk en de verantwoordelijkheid van mensen die dit leed berokkenen.

Naast deze twee gegevens is het ook belangrijk om na te gaan waar het in de basis van de traditionele voorbestemmingsleer fout gaat. Daarmee hopen we de volgende keer verder te gaan.