‘Betrouwbare vertaling’ deugt van geen kant

24 oktober 2014 - door Peter A. Slagter

Labels: Bijbel in Gewone Taal, NBG, Vertalingen

In het voorwoord van de BGT lezen we: “Het Nederlands Bijbelgenootschap draagt zorg voor betrouwbare vertalingen van de Bijbel. Ook de Bijbel in Gewone Taal is een betrouwbare vertaling van de oorspronkelijke teksten. Tegelijk is het de duidelijkste vertaling die in het Nederlands beschikbaar is”.

De vertalers

De website van de BGT zegt:

"De Hebreeuwse en Griekse bronteksten zijn vertaald door een team van bijbelwetenschappers en neerlandici. De bijbelwetenschappers zijn gespecialiseerd in het Hebreeuws en de achtergrond van het Oude Testament of in het Grieks en de achtergrond van het Nieuwe Testament. De neerlandici zijn deskundig op het terrein van het Nederlands en van gewone taal in het bijzonder. De vertalers werkten steeds in tweetallen van een brontekstkenner en een neerlandicus. Het vertaalwerk van het ene tweetal werd beoordeeld door een ander tweetal. Zo hebben er aan ieder bijbelboek vier vertalers intensief gewerkt".

Dat boezemt de argeloze lezer vertrouwen in, maar eigenlijk mag je de BGT, de deskundigheid van die vertalers ten spijt, niet eens een vertaling noemen. Het is hooguit een parafrase, d.i. een stijlfiguur waarbij een bestaande tekst door middel van een andere tekst wordt naverteld. En dat navertellen is dan ook nog veelvuldig gekleurd door de visie van de vertalers. Bovendien is hun ‘vertaling’ dikwijls inconsequent, onlogisch en willekeurig. In gewone taal en op z’n Hollands gezegd: ze hebben er compleet een potje van gemaakt. En dan zeg ik het nog aardig!

Op de eerste bladzijde wordt het al discutabel. Genesis 1:2 zegt in de BGT: “En er waaide een hevige wind over het water”, i.p.v. het bekende "En de geest Gods zweefde over de wateren". Ruach Elohim wordt dus ‘vertaald’ met: hevige wind. De meeste andere vertalingen hebben ‘geest van God’. Je zou er nog over kunnen twisten of het misschien ‘wind van God’ moet zijn, want roeach is zowel wind als geest. Maar in de BGT is het woord ‘God’ helemaal verdwenen. De verklaring door een van de vertalers is niet overtuigend, want het woord voor 'waaien' of 'zweven' duidt in de gebruikte vorm (piel) juist op een rustig zweven, zoals bijvoorbeeld ook in Deuteronomium 32:11 "Zoals een arend zijn nest opwekt, boven zijn jongen zweeft..."

In Trouw las ik: "Onder meer vmbo-leerlingen hebben meegelezen met het vertaalwerk. Als zij in verwarring raakten over een woord of een begrip, dan was de vertaling nog niet begrijpelijk genoeg. Dat was het criterium voor de vertalers: mensen moeten niet blijven hangen bij de formuleringen, maar over de inhoud in gesprek gaan". Ik ken die vmbo-leerlingen niet, maar kennelijk waren zij, net als Willem-Alexander destijds, 'een beetje dom'. De koning, beschermheer van het Bijbelgenootschap, kreeg het eerste exemplaar van de BGT aangeboden en feliciteerde het NBG met de nieuwe bijbel. Tuurlijk, waarom ook niet? Weet de koning veel. Hij heeft zijn ‘opleiding’ genoten bij hofpredikant Ds. Carel ter Linden en die gelooft sowieso niets (meer) van God en Zijn Woord. Zie hier en hier.

Maar goed, een beetje dom dus, en daarom luidt bijvoorbeeld 1 Korinthiërs 13:6 als volgt: “Liefde is: blij worden van het goede, en een hekel hebben aan het kwaad”. De ‘specialisten’ in de Griekse taal hebben het woord ‘aletheia’ hier weergegeven met ‘het goede’ in plaats van het normale woord ‘waarheid’. En waarom eigenlijk? Weten de jongens en meisjes van het vmbo niet wat waarheid is? Lijkt me sterk. Bovendien wordt het Griekse woord op andere plaatsen wel gewoon vertaald met waarheid. Zoals bijvoorbeeld in Johannes 18:37 en 38: “Iedereen die aan de kant van de waarheid staat, luistert naar mijn woorden. Toen zei Pilatus: Wat is waarheid?” De logica ontgaat me. Een paar regels verderop lezen we in 1 Korinthiërs 13 de overbekende woorden: “En nu blijven geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de meeste van deze is de liefde”. In de BGT heeft men gemeend het woord ‘hoop’ te moeten weergeven met ‘vertrouwen’: “Dit is dus waar het om gaat: geloof, vertrouwen en liefde…”. Hier is maar één woord voor: hopeloos!

Hebreeën 11

Als vanzelf komen we dan ook nog in Hebreeën 11:1 terecht: “Als we geloven, worden we gered. Dan wordt onze hoop werkelijkheid. En door ons geloof weten we zeker dat Gods hemelse wereld bestaat, ook al kunnen we die nog niet zien”. Wat een nonsens in één tekst! Het woord ‘gered’ komt helemaal niet in de oorspronkelijke tekst voor en hier lezen we ineens wel het woord ‘hoop’ (in de Griekse tekst wordt het werkwoord 'hopen' gebruikt). De zin ‘En door ons geloof weten we zeker dat Gods hemelse wereld bestaat, ook al kunnen we die nog niet zien’ staat helemaal niet in de originele tekst. Dat hebben de vertalers er aan toegevoegd om de wat dommere lezers (m/v) duidelijk te maken wat het geïnspireerde Woord van God bedoelt. Eh…pardon, om duidelijk te maken wat zij vinden dat er ook wel zou kunnen (of: moeten?) staan.

En over dom gesproken, vers 3 van dit hoofdstuk luidt in de BGT als volgt: “De hemel en de aarde zijn ontstaan door de woorden van God”. Noch het woord ‘hemel’, noch het woord ‘aarde’ komt in de grondtekst voor! Wat er staat is, en ik zeg het zo simpel mogelijk: ‘Door het geloof begrijpen wij dat de eeuwen door de woorden van God zijn gemaakt (of: toebereid)’. Het gaat hier niet over de ‘wereld’ als de geschapen werkelijkheid (Gr. kosmos), maar over de eeuwen (Gr. aionen – meervoud).

Eén ding is duidelijk: de BGT heeft vrijwel niets te maken met een vertaling, waar de NBG voortdurend mee schermt. Als vertaling volstrekt onbetrouwbaar! En je daarbij te verschuilen achter gewone vmbo-ers is zelfs een klap in het gezicht van deze jonge mensen. Het woord ‘koninkrijk’ wordt in de BGT ‘Gods nieuwe wereld’. Alsof vmbo-ers niet weten wat een koninkrijk is. ‘Broeders’ wordt: ‘vrienden’, terwijl een groot deel van de jongelui fervente kijkers zijn van programma’s als ‘Big Brother’ (Grote Broer, jawel) bijvoorbeeld. En weten de jongens en meisjes (soms) niet wat ‘hoop’ of ‘waarheid’ is?

Let wel: ik beweer niet dat andere versies geen missers kennen als het om vertalen gaat. Evenmin dat die versies eenvoudig te begrijpen zijn. Voor elke vertaling geldt dat je soms dingen moet uitleggen en zeggen wat er in de grondtekst staat om het geïnspireerde (!) Woord van God enigszins te begrijpen. Woorden als gerechtigheid e.d. moet je niet zomaar wegvertalen, maar uitleggen! Net als het begrip ‘zonde’. Daarover zegt de vertaalcommissie: “Het religieus beladen woord ‘zonde’ is vaak vermeden, maar in enkele gevallen toch gebruikt” (Met Andere Woorden, pag. 39). De betekenis van het woord zonde, en diverse andere, wordt in een flaptekst van de BGT uitgelegd… en zo hoort het ook!

Met de BGT heeft men het de mensen zó gemakkelijk willen maken, dat er van serieus vertaalwerk vrijwel niets is overgebleven. Zelfs in de, wat de inspiratie van de Bijbel betreft, misschien wel belangrijkste tekst, 2 Timotheüs 3:16 en 17, gaat men volledig de mist in. Daar is de ‘mens Gods’ of ‘de mens die God toebehoort’ (HSV) weergegeven met: ‘een leider van de kerk’! En wellicht komt daar de aap uit de mouw. Het NBG beschouwt zich als de maker en hoeder van Nederlandse -betrouwbare- vertalingen, die overigens voor het gemak maar achter een betaalmuur zijn gezet op internet. Hun vertalers doen zich voor als de schriftgeleerden van weleer: zij bepalen wel wat eenvoudige mensen kunnen en moeten lezen. “Een unieke Bijbelvertaling”, aldus één van hen, "de duidelijkste vertaling die ooit in ons land is gemaakt.” Hoe verzin je het. Het tegendeel is waar. We zijn met de BGT verder van huis (lees: de door God ingegeven tekst) dan ooit!

De Heere Jezus zei ooit over die eigenmachtige uitleggers (volgens de BGT): “Ze denken dat ze blinde mensen de weg kunnen wijzen. Maar ze zijn zelf blind. Wat gebeurt er als de ene blinde de andere blinde de weg wijst? Dan vallen ze samen in een kuil” (Matt. 15:14). Tja, dat laatste zou wel ontzettend jammer zijn, vooral voor die kanjers van het vmbo!